باغ ارم شیراز یکی از جاذبه‌های تاریخی و گردشگری بوده که در قلب شهر واقع شده است. این باغ با سابقه‌ی طولانی و دوره‌های مختلف تاریخی، به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز فرهنگی و هنری شیراز و حتی ایران، شناخته شده است. در این مقاله، قصد داریم با بررسی تاریخچه و اهمیت باغ ارم، اطلاعات کاملی را به خوانندگان ارائه کنیم. در ادامه با معرفی باغ ارم، به بررسی ویژگی‌ها و امکانات آن می‌پردازیم. همچنین بعد از خواندن این مطلب می‌توانید برای اقامت خود یکی از هتل های شیراز را رزرو کنید.
تاریخچه باغ ارم شیراز
تاریخچه بنیانگذاری باغ ارم دقیق مشخص نیست! با این حال در سفرنامه‌های قرن ۱۰ و ۱۱ هجری، توصیف‌هایی از آن آمده است. این باغ در دوران سلجوقیان وجود داشته و کریم خان زند در دوره زندیه به بهسازی و ساخت آن کوشید. فرخ بی بی، دختر صولت الدوله قشقایی، باغ ارم را به پدر زنش، جانی خان ایلخانی قشقایی هدیه داد. همچنین، در کتاب خاطرات ملک‌منصور خان قشقایی، ذکر شده که باغ ارم محل اقامت خان قنقری بوانات بوده است.
در دوره قاجاریه و پهلوی، باغ ارم به عنوان مقر سران ایل قشقایی بود؛ ولی به دلیل طرفداری آنها از مصدق، خان‌های قشقایی تبعید شدند و باغ از آنها مصادره گردید. در سلطنت ناصرالدین شاه قاجار، حسین علی خان نصیرالملک عمارت دیگری در باغ ایجاد کرد و پس از فوت او، ابوالقاسم خان نصیرالملک به عنوان خواهرزاده‌اش، مسئولیت اداره باغ را به عهده گرفت و عمارت را تکمیل کرد.
باغ ارم تنوع گیاهی فراوانی دارد و گیاهان کمیابی از نقاط دور جهان به این باغ آورده شده است. در حال حاضر، دانشگاه شیراز باغ ارم را مدیریت می‌کند و بخش گیاه‌شناسی آن در دانشکده کشاورزی و بخش ساختمانی آن در دانشکده حقوق قرار دارد. در تاریخ ۶ تیر ۱۳۹۰، باغ ارم شیراز همراه با هشت باغ دیگر در ایران، در لیست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
باغ ارم شیراز کجاست؟
باغ ارم یکی از مکان‌های دیدنی و مهم در شیراز، استان فارس قرار دارد که در خیابان ارم و نزدیک به میدان ارم و مجتمع دانشگاهی شیراز قرار گرفته است. نزدیکترین ایستگاه مترو به باغ ارم، ایستگاه متروی بلوار دانشجو و باغ ارم در خط ۲ متروی شیراز است. پس از یک پیاده‌روی ۱۰ دقیقه‌ای و عبور از میدان دانشجو و میدان ارم، به باغ می‌رسید یا با سوار شدن تاکسی به آنجا دسترسی خواهید داشت.
اگر با ماشین شخصی به سمت باغ ارم می‌روید، بهترین مسیر برای دسترسی به آن بلوار شهید چمران است. پس از ورود، مسیر بلوار را تا انتها ادامه داده و از میدان دانشجو به سمت چپ بپیچید و به سمت میدان ارم (میدان خوابگاه) بروید. پس از رسیدن به میدان ارم، به سمت راست بپیچید و وارد خیابان ارم شوید تا به باغ برسید.
معماری باغ ارم
باغ ارم با یک زمین مستطیلی شکل و دیوار گلی پوشانده شده است. در حال حاضر، نرده‌ها جایگزین دیوارهای قبلی شده‌اند. برای رفع شیب بین بخش غربی و شرقی باغ، معماران پله‌هایی را در بخش‌های مختلف باغ ایجاد کرده‌اند. ساختمان‌های اصلی باغ، یک عمارت اصلی و داخلی هستند که در بخش غربی قرار گرفته‌اند و به عنوان بالاترین نقطه باغ شناخته می‌شوند.
در کنار ساختمان اصلی باغ، یک استخر زیبا در اندازه ۳۳۵ متر و عمق نیم متر وجود دارد. این استخر از چندین تخته سنگ بزرگ ساخته شده و قدمت آن به دوران جانی خان ایلخان برمی‌گردد. چهار نخل زیبا در چهار گوشه استخر موجودند که جذابیتش را دوبرابر کرده‌اند. یک جریان کوچک از حوض، به استخر و سپس به جوی‌های اطراف باغ جریان دارد.
کتیبه‌های باغ ارم
کتیبه‌های سنگی باغ ارم، شامل چندین کتیبه با خط نستعلیق در بخش‌های مختلف باغ هستند که به دوران ناصرالدین شاه قاجار برمی‌گردند. ساختمان کنونی باغ توسط نصیرالملک ساخته شده است و این کتیبه‌ها با نام او برجای مانده‌اند. در دروازه ورودی شمال شرقی آن نیز، چندین کتیبه و کاشی‌کاری دیده می‌شود.
یکی از آنها شامل آیه «نصر من الله و فتح قریب» است که به خط نستعلیق بر روی کاشی معرق نوشته شده است. کتیبه دیگر از سنگ مرمر لیمویی رنگ ساخته شده و با عبارت «بسم الله الرحمن الرحیم» شروع شده و بیت شعری با خط نستعلیق را نمایش می‌دهد. همچنین، در کنار دروازه ورودی شمال شرقی باغ، دو طاق‌نما با کتیبه‌هایی از آیات قرآن کریم قرار دارند.
گیاهان باغ ارم
تنوع گیاهان مختلف در باغ ارم هر بازدیدکننده‌ای را به شگفتی می‌اندازد. به دلیل تنوع و تعداد بالای گونه‌های گیاهی و گل‌های زینتی، این باغ به عنوان باغ گیاه‌شناسی دانشگاه شیراز شناخته می‌شود. گیاهان تزئینی نیز در این باغ فراوان است، به ویژه گل‌های رز که ارقام مختلفی از آنها در این محل قابل مشاهده بوده و به باغ زیبایی خاصی بخشیده‌اند.
همچنین گل‌های دیگری مانند طاووسی، سنبل درختی، ژاله، شب بو، نسترن، یاس زرد، میخک، بنفشه، آهار، اطلسی، آلاله، گل ساعت، نیلوفر، شاه پسند، شیپوری و داوودی نیز در آن وجود دارند. در این باغ درختان مثمری نیز وجود دارد که نمونه آنها گردو، بادام، سیب، خرمالو، نارنج، انار، و ازگیل است. همچنین درختان غیرمثمری همچون کاج، اکالیپتوس، زبان گنجشک، افرا، سروناز، ارغوان، سپیدار، بید مجنون و بید مشک نیز به زیبایی باغ ارم کمک کرده‌اند.
بخش‌های مختلف باغ ارم شیراز
ساختمان داخلی شامل دو سالن و پنج اتاق است که در باغ و در پشت ساختمان اصلی قرار دارد. یک ساختمان یک طبقه نیز در ضلع غربی محوطه داخلی و در سطح بالاتر از آن قرار درد. ساختمان داخلی همچنین با تزئیناتی مانند هلال کاشی‌کاری مزین شده و دو ستون آجری با کاشی‌کاری‌های معرق در زیر هلال‌‌ها و در دو طرف اتاق وسط قرار دارد.
بخش اداری شامل هشت اتاق در کنار ساختمان اصلی قرار دارد که اخیراً مرمت شده‌اند و برای واحد سرپرستی و امور اداری باغ به کار می‌روند. در طرف شرقی باغ، دو اتاق برای نگهبانان و کارکنان ساخته شده است. باغ ارم شیراز، یکی از جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی شهر شیراز است که با داشتن عمارت اصلی خود، به یک مجموعه زیبا و منحصر به فرد تبدیل شده است. عمارت اصلی باغ ارم، ساختمانی سه طبقه با ویژگی‌های منحصر به فرد است که در قسمت وسط آن قرار دارد.
در طبقه اول عمارت، سرداب یا تالار حوض‌خانه قرار دارد که با داشتن نهر آب و حوض‌های زیبا، مناسب برای گذراندن روزهای گرم تابستان است. تالار حوض‌خانه با داشتن یک ستون حجاری شده نیز به زیبایی عمارت اضافه می‌کند. دیوار، سقف و کف این طبقه با کاشی‌های معرق و رنگارنگی تزئین شده که نقوش مربوط به قصه‌ی خسرو و شیرین، شکارگاه شاهان و طبیعت را نشان می‌دهند.
در طبقه دوم، ایوان، نقاشی‌های روی دیوار و کاشی‌کاری‌های زیبا منظره‌ی خیره‌کننده‌ای را به نمایش می‌گذارد. سالن، راهرو و پنجره‌های آهنی بزرگ، از دیگر اجزای طبقه وسطی عمارت هستند که زیبایی آن را تکمیل می‌کنند. طبقه سوم شباهت‌های زیادی با طبقه دوم دارد. دو سالن بزرگ، پنجره‌های آهنی و اتاق‌های متعددی در این طبقه قرار دارند. سقف‌هایی با تیرهای چوبی در سالن‌های این طبقه وجود دارند که با نقاشی‌هایی از شکار، گل و بوته، اشکال اسلیمی و… زیبایی آنها را بیشتر کرده‌اند. این نقوش، هنر شیرازی‌ها را در نقاشی روی سقف به جهانیان معرفی می‌کند.
ایوان مرکزی باغ ارم، با کاشی کاری‌های پیشانی و اطراف آن، به عنوان یکی از جذاب‌ترین نمونه‌های کاشی‌کاری دوره قاجاریه شناخته می‌شود. این نمونه کاشی کاری با اینکه در سایر بناهای دوره قاجاریه دیده نمی‌شود، در باغ ارم حفظ شده و به همین دلیل باید آن را از جمله نمونه‌های منحصر به فرد محسوب کرد.
آثار نصیرالملک جزو آثار ارزشمندی هستند که در بین آنها مسجد، خانه و باغ نصیرالملک قرار دارند. عمارت باغ ارم از بناهای دوره قاجاریه بسیار جالب و بی‌نظیری بوده که دارای ایوان دو ستونی مرکزی و دو ایوان اطراف آن است. همچنین حاشیه‌های کاشی کاری، از نمونه‌های جذاب کاشی کاری دوره قاجاریه هستند. علاوه بر آن، حجاری‌ها، نقاشی‌های رنگ روغن و نقوش، از جمله ویژگی‌های خاص و پرارزش باغ ارم شیراز هستند.
سردابه محل قرار گرفتن در طبقه زیرین عمارت، با آب جاری از وسط آن، به عنوان یکی از قسمت‌های جالب و مناسب برای گذراندن زمان در تابستان محسوب می‌شود. همچنین، گچبری‌های زیبا در قسمت‌های مختلف عمارت، به ویژگی‌های باغ ارم افزوده است. به طور کلی، عمارت اصلی باغ ارم با دارا بودن ویژگی‌های منحصر به فرد و تزئینات زیبا، یکی از جاذبه‌های توریستی شیراز است که حتما باید بازدید کنید.
ساعت بازدید از باغ و بهترین زمان برای سفر به شیراز
ساعات بازدید از باغ ارم شیراز، هر روز از ساعت ۸ صبح تا ۲۰:۳۰ است. برای ورود به این باغ باید بلیط خریداری کنید؛ اما با نشان دادن کارت دانشجویی می‌توانید از تخفیف خود استفاده کنید زیرا باغ ارم متعلق به دانشگاه شیراز است. لطفا توجه کنید که در برخی روزهای سال این باغ به دلایل مذهبی و ملی تعطیل است! از جمله روزهای تاسوعا و عاشورا، روز شهادت امام علی، روز رحلت پیامبر، روز رحلت امام خمینی و روز شهادت امام جعفر صادق.
بهترین زمان برای بازدید از شیراز، هر روزی از سال است که شما بخواهید! به دلیل آب و هوای معتدل و فصل‌های چهارگانه‌ی آن، شیراز همواره دارای آب و هوای عالی برای سفر است. با این حال اردیبهشت به خاطر وزش بادهای بهاری، همواره برای بازدید از شیراز توصیه می‌شود، به ویژه باغ ارم در این ماه زیبا و دیدنی است.
جمع‌بندی
باغ ارم شیراز، یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی و گردشگری استان فارس است. این باغ با سابقه‌ی طولانی و دوره‌های مختلف تاریخی به عنوان یکی از مراکز فرهنگی، هنری و تفریحی شیراز و حتی ایران شناخته شده است. در کل، باغ ارم شیراز یک ترکیب منحصر به فرد از طبیعت زیبا، ساختمان‌های تاریخی و فعالیت‌های فرهنگی و هنری است که هر ساله با استقبال بسیاری از گردشگران و علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ روبرو می‌شود.
